Minstens acht doden bij aanleg Afsluitdijk

KORNWERDERZAND - Bij de aanleg van de Afsluitdijk zijn door ongelukken minstens acht doden en enkele tientallen gewonden gevallen. Dit schrijft Bas Sleeuwenhoek in Het Schrale Eind, dat in oktober 2006 is verschenen. In het boek maakt de auteur een rondgang langs de resten van de Zuiderzee en behandelt hij onder meer de gevolgen van de aanleg van de Afsluitdijk. Sleeuwenhoek bepleit postuum eerbetoon voor de omgekomen slachtoffers. ,,Deze mensen hebben met hun leven betaald voor de Zuiderzeewerken, maar zijn vervolgens in de vergetelheid geraakt. Eigenlijk zijn dit de echte helden van de Afsluitdijk.’’

Aangezien er geen centraal archief is bijgehouden over de Zuiderzee-arbeiders, was er tot voor kort vrijwel niets bekend over het aantal omgekomen arbeiders op en rond de Afsluitdijk. Een van de weinige bronnen is het boek Een Halve Eeuw Zuiderzeewerken van ingenieur Johannes Theodoor Thijsse. Deze schrijft dat er slechts één persoon is omgekomen bij de afsluiting van de Zuiderzee. Hij verwijst naar een ongeluk met een sleepboot in het stroomgat van de Vlieter in 1931. Volgens Bas Sleeuwenhoek zijn hierbij drie dodelijke slachtoffers gevallen: de stuurman, de kapitein en de machinist. ,,De sleepboot kwam in een draaikolk terecht bij een beteugelingsdam en werd daar naar beneden getrokken. Er was geen houden aan. Alleen de stoker overleefde het.’’

Sleeuwenhoek sprokkelde de informatie over de verongelukte bemanningsleden en arbeiders de afgelopen jaren bijeen. Hij vergeleek krantenberichten met overlijdensregisters en kwam in de periode 1927-1932 op totaal acht doden. Dat getal vindt hij niet buitengewoon. ,,Zeker niet als je bedenkt dat er jaarlijks gemiddeld vier- tot vijfduizend arbeiders aan de Afsluitdijk werkten. Dat er ongelukken gebeurden is logisch en natuurlijk vielen daarbij ook doden’’
Vooral de stroming in de sluitgaten maakte slachtoffers. Naast de bemanningsleden van de veerboot, kwamen twee arbeiders en een schipper om door verdrinking. Een arbeider werd dodelijk getroffen door een grijper, een ander viel van een hoge stelling.
Bij de gewonden was er vooral sprake van botbreuken. ,,Op de Afsluitdijk zag je veel machinerie in combinatie met handwerk’’, zegt Sleeuwenhoek. ,,Er zat wel eens een voet of een hand klem. Voor kipkarren moest je oppassen en de lieren op bakschepen waren gevaarlijk.’’ Ook het alcoholgebruik droeg bij aan het aantal ongelukken. Bij de Zuiderzeewerken werd flink gedronken en arbeiders met een kater liepen extra risico. ,,Op Kornwerderzand gebeurden de meeste ongelukken op maandagen. Na de drinkpartijen dus.’’

Sleeuwenhoek doet de komende maanden verder onderzoek en hoopt nog enkele namen van slachtoffers te achterhalen. Het exacte aantal doden dat bij aanleg van de Afsluitdijk is gevallen, zal volgens hem nooit duidelijk worden. ,,Overlijdensregisters en krantenberichten vullen elkaar vaak slecht aan. Bovendien kun je er niet vanuit gaan dat elk dodelijk ongeluk als nieuwsbericht in een krant werd opgenomen.’’
De gegevens worden eind dit jaar overgedragen aan Rijkswaterstaat. Sleeuwenhoek vindt het gepast als de namen worden vermeld op een plaquette of een bord, ergens op de Afsluitdijk. ,,Er zijn al heel wat gedenktekens, maar het zou merkwaardig zijn als het beeld van Lely dadelijk in vol ornaat bij Het Monument staat, terwijl er voor deze mensen niets is gedaan. Het 75-jarig ‘jubileum’ van de Afsluitdijk is het ideale moment voor eerherstel.’’
(Dit bericht is onder meer verschenen in de Leeuwarder Courant, het Noordhollands Dagblad, De Telegraaf, Spits, De Volkskrant en het Reformatorisch Dagblad, en was te horen bij Omrop Fryslan en RTV Noord-Holland)